Jak rozpoznać Atopowe Zapalenie Skóry i pielęgnować skórę z AZS?

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła choroba skóry, która najczęściej dotyka niemowląt i dzieci – pierwsze objawy mogą pojawić się już w pierwszych miesiącach życia. Choć egzema zwykle zaczyna się we wczesnym dzieciństwie, dotyka również wielu dorosłych. Dane wskazują, że nawet 90% dzieci z AZS doświadcza objawów przed 5. rokiem życia, co potwierdza przewlekły i nawrotowy charakter choroby. U dorosłych, zwłaszcza u kobiet, objawy często nasilają się z wiekiem – może to wynikać m.in. ze zmian hormonalnych lub przewlekłego stresu.  

Czym jest atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry (AZS, ang. atopic dermatitis, egzema) to schorzenie o podłożu genetycznym, które charakteryzuje się uporczywym swędzeniem oraz specyficznym, przewlekłym i nawrotowym przebiegiem choroby, z naprzemiennymi okresami wyciszenia objawów oraz ich zaostrzeń. Objawy choroby różnią się w zależności od wieku pacjenta. 

Przy AZS skóra traci swoje właściwości ochronne przed alergenami, drobnoustrojami i substancjami drażniącymi, co prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego.

Do przyczyn AZS zalicza się między innymi: zaburzenia układu odpornościowego, czynniki genetyczne oraz czynniki środowiskowe.

Najczęstsze objawy atopowego zapalenia skóry

Atopowe zapalenie skóry ma trzy główne objawy: silne swędzenie, nadmierna suchość skóry oraz widoczne zmiany zapalne. Skóra jest wtedy szorstka, w dotyku przypomina papier ścierny, a w zaawansowanych stadiach przybiera brązowawy odcień i wyraźnie grubieje. W wyniku ciągłego drapania i podrażniania skóry, często pojawiają się:

• nacieki zapalne – zaczerwienione, bolesne obszary,
• przeczosy – linijne ubytki naskórka przypominające zadrapania lub pęknięcia,
• strupy – zwłaszcza po rozdrapaniu pęcherzyków,
• „polakierowane, błyszczące paznokcie” – efekt ciągłego pocierania skóry.   

Suchość skóry to nie tylko dyskomfort – prowadzi do pęknięć, które pogłębiają stan zapalny, bolą lub pieką i zwiększają ryzyko infekcji. Towarzyszy im obrzęk i zaczerwienienie, które sprawiają, że skóra wygląda na stale podrażnioną. Objawy AZS ewoluują z wiekiem. Najczęściej wygląda to tak:

• u niemowląt dominuje świąd oraz sączące zmiany na policzkach i dłoniach.
• u starszych dzieci zmiany przybierają postać rumieniowych ognisk z pęcherzykami, głównie w zgięciach łokciowych i kolanowych.
• u dorosłych egzema często atakuje twarz (zwłaszcza powieki), szyję i dłonie, utrudniając codzienne funkcjonowanie.

Ta różnorodność objawów wymaga spersonalizowanego podejścia – inaczej pielęgnujemy skórę u niemowlęcia, a inaczej przesuszoną skórę dorosłego.

Objawy przebiegu atopowego zapalenia skóry u niemowląt i dzieci

Atopowe zapalenie skóry u dzieci zwykle ujawnia się między drugim a trzecim miesiącem życia. Początkowo są to najczęściej czerwone, swędzące plamy na policzkach i dłoniach, z czasem zmiany rozprzestrzeniają się na łokcie, kolana oraz tułów. Jest to pierwsza faza choroby, podczas której AZS ma charakter nawrotowy – przez ok. 1-2 lata okresy względnego spokoju przeplatają się z zaostrzeniami.

W fazie ostrej (zaostrzenia) skóra niemowlęcia jest sucha, zaczerwieniona i pokryta grudkami. Suchość skóry powoduje częste i intensywne uczucie swędzenia, co powoduje bezsenność i ogólne pogorszenie jakości życia. Dziecku ciężko jest powstrzymać się od drapania przez co na skórze powstają przeczosy (linijne uszkodzeni naskórka), pęcherze, a nawet krwawiące strupy. Niedojrzała i nierozwinięta bariera hydrolipidowa sprawia, że skóra jest wyjątkowo podatna na podrażnienia – nawet zwykłe pocieranie pieluszką może nasilać stan zapalny, ponieważ otarcia utrudniają gojenie.

Lokalizacja zmian również ewoluuje z wiekiem:

• 0-2 lata: owłosiona skóra głowy, twarz (zwłaszcza policzki), kończyny,
• 2-12 lat: zgięcia łokciowe i kolanowe, nadgarstki, kostki,
• powyżej 12 lat: dłonie, stopy, powieki, okolice ust.

Nawet u 50% dzieci z AZS obserwujemy tzw. marsz atopowy/marsz alergiczny – jest to postępujące alergia, która zwykle zaczyna się od wyprysku atopowego, a następnie przechodzi w alergię pokarmową, a w końcu w astmę lub alergiczny nieżyt nosa. Kluczowym czynnikiem jest tutaj nadkażenie skóry gronkowcem złocistym (staphylococcus aureus), które nasila świąd i przewlekły stan zapalny.

Choć u części dzieci zmiany skórne samoistnie ustępują do 2. roku życia, sam fakt wczesnego wystąpienia AZS jest silnym czynnikiem dla rozwoju alergii wziewnych w przyszłości. Nawet po ustąpieniu aktywnych objawów, na skórze często pozostają przejściowe przebarwienia (tzw. hipopigmentacja pozapalna), które stopniowo bledną w ciągu kilku miesięcy.

AZS objawy u dorosłych

Choć atopowe zapalenie skóry kojarzy się głównie z wiekiem dziecięcym, obecnie coraz więcej dorosłych obserwuje nawrót choroby bądź jej nasilenie objawów. Kiedyś AZS u dorosłych występowało rzadko, dzisiaj nawet 10% dorosłych osób zmaga się z tym problemem. Atopowe zapalenie skóry u dorosłych występuje w następujących obszarach:

• Twarz (zwłaszcza powieki i okolice ust),
• Szyja
• Zgięcia łokciowe i kolanowe,
• Dłonie – szczególnie narażone na kontakt z detergentami.

Dorośli z AZS także zmagają się z intensywnym swędzeniem, a wysoka wrażliwość skóry wraz z współistniejącym stanem zapalnym skłaniają do drapania. Drapanie przyczynia się do nasilenia objawów, powoduje uszkodzenie bariery naskórka i prowadzi do dalszych problemów – lichenizacji (pogrubienia skóry), łuszczenia, zaczerwienienia, a nawet przyciemniania. W efekcie skóra przypomina często korę drzewa – suchą, spękaną i podatną na wtórne infekcje bakteryjne.

Przewlekły stan zapalny wpływa również na psychikę. Dorośli z AZS regularnie skarżą się na:

• Bezsenność – świąd nasila się wieczorem, utrudniając zasypianie,
• Stygmatyzację – zmiany na twarzy i dłoniach wpływają na kontakty społeczne,
• Przemęczenie i objawy depresyjne.

U dorosłych częściej niż u dzieci zmiany skórne występują symetrycznie (np. obustronne zaczerwienienie powiek) oraz nadreaktywność skóry na czynniki drażniące – nawet śladowe stężenie alergenów lub składników drażniących wywołuje zaostrzenie objawów choroby.

Czym różni się AZS od łuszczycy?

Atopowe zapalenia skóry i łuszczyca to dwie różne choroby, które często są mylone ze względu na podobieństwo niektórych objawów. Różnią się one nie tylko przyczynami i przebiegiem, ale także metodami leczenia. Dobrze to widać, gdy porównamy je w pięciu kluczowych aspektach:

1. Charakter zmian skórnych:a. AZS: Cienkie, rumieniowe grudki z towarzyszącym silnym świądem (nasilającym się nocą), suchość, przeczosy (linijne uszkodzenia skóry od drapania), możliwe sączące pęcherzyki.b. Łuszczyca: Grube, czerwone blaszki pokryte srebrzystymi łuskami (tzw. “rybia łuska”), świąd zwykle umiarkowany.
2. Lokalizacja zmian:a. AZS: Twarz (powieki, okolice ust), szyja, zgięcia łokciowe/kolanowe, dłonie.b. Łuszczyca: Łokcie, kolana, owłosiona skóra głowy, okolica krzyżowa, paznokcie (objaw “naparstka” – na paznokciu pojawiają się wgłębienia, które wyglądają jak nakłucia igłą).
3. Wiek zachorowanie:a. Atopowe zapalenie skóry dotyka głownie dzieci, u nawet 90% osób pierwsze objawy pojawiają się przed 5. rokiem życia.b. Łuszczyca: Szczyt zachorowań między 20. A 40. rokiem życia.
4. Podłoże chorób:a. AZS: Wieloczynnikowe – mutacja genu filagryny, zaburzenia bariery naskórkowej, nadreaktywność na alergeny. b. Łuszczyca: Autoimmunologiczne – komórki skóry dzielą się zbyt szybko pod wpływem stanu zapalnego.
5. Powikłania:a. AZS: Wtórne infekcje bakteryjne (gronkowiec), wyprysk rąk, blizny po strupach.b. Łuszczyca: Łuszczycowe zapalenie stawów, zwiększone ryzyko chorób sercowo-metabolicznych.

W AZS kluczowa jest pielęgnacja emolientami (natłuszczanie), a w łuszczycy – hamowanie nadmiernego rogowacenia.

AZS atopowe zapalenie skóry przyczyny

AZS to choroba o złożonym podłożu, więc przyczyny AZS również się wielowymiarowe i często musimy podejść do nich indywidualnie. Wśród czynników powodujących zapalenie skóry wyróżniamy następujące:

1. Genetyka: zaburzenia działania białka zwanego filagryną. To dzięki niemu mamy prawidłowo zbudowane komórki skóry. W wyniku zaburzeń połączeń pomiędzy budującymi skórę komórkami oraz nawodnienia skóry, nie jest ona już tak szczelna i przepuszcza więcej drobnoustrojów, alergenów i innych szkodliwych czynników.
2. Alergie:a. Pokarmowe – alergeny pokarmowe takie jak mleko (u niemowląt skaza białkowa) jajka nasilają zmiany skórneb. Kontaktowe – konserwanty w kosmetykach (np. parabeny), nikiel, barwniki tekstylnec. Wziewne – roztocza, pyłki, sierść zwierząt, smog.
3. Czynniki środowiskowe:a. Nagłe zmiany temperatury – zimne powietrze wysusza, pot nasila świąd.b. Chemia gospodarcza – proszki do prania, płyny do dezynfekcji, środki do sprzątania.c. Długie kąpiele w gorącej wodzie – zwiększają reakcje zapalne i powodują uporczywe swędzenie skóry.
4. Styl życia i czynniki psychologiczne:a. Palenie tytoniub. Nieregularny tryb życiac. Nadmierny stres – pogarsza stan skóry i nasila suchość oraz świąd.

Jak leczyć atopowe zapalenie skóry i radzić sobie z jej objawami?

Diagnoza AZS zaczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego – dermatolog pyta nie tylko o zmiany skórne, ale też o historię alergiczną w rodzinie, dietę czy pielęgnację skóry. Wśród kluczowych kryteriów diagnostycznych są: uporczywy świąd, typowa lokalizacja zmian (np. zgięcia stawowe) oraz dodatkowe badania, takie jak badania krwi czy testy skórne z alergenami. Terapia w AZS polega na róznych metodach, takich jak:

1. Stosowanie leków przeciwhistaminowych (w konsultacji z lekarzem), które łagodzą świąd bez powodowania bezsenności.
2. Krótkich (5-10 minut) zimnych prysznicach z dodatkiem delikatnych środków do mycia bez alergenów.
3. Nałożenie kremu nawilżającego z emolientami najlepiej na jeszcze wilgotną skórę

Jeśli nie wiesz, który żel czy emulsja do mycia będzie dla ciebie najlepsza i jednocześnie najdelikatniejsza, wybierz kosmetyk do mycia dla dziecka od 1. dnia życia. Takie kosmetyki myjące nie zawierają silnych detergentów (SLS i SLES), tylko niejonowe środki powierzchniowo czynne, które są najdelikatniejsze z dostępnych na rynku. Taki żel lub emulsja nie pieni się bardzo mocno. Możesz też stosować mydło Aleppo 1% (1% kwasu mirystynowego, wyższe stężenie tego kwasu będzie lepsze dla skóry tłustej).

Pielęgnacja to fundament leczenia AZS. Zasady są proste, ale wymagają konsekwencji:

• Unikaj składników drażniących: alkoholu, silnych detergentów, kompozycji zapachowych, które powodują nasilenie objawów
• Stosuj emolienty, które zawierają niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) i pomagają odbudować płaszcz lipidowy (np. Cream do natłuszczania, Smoothing Cleanser do oczyszczania) i tym samym zahamują rozwój atopowego zapalenia skóry

• Ochrona przed gorącem – unikaj przegrzania/potu oraz gorących kąpieli.

Jednym z najczęściej wymienianych czynników, który zaostrza AZS jest stres. Redukowanie stresu to temat bardzo indywidualny i nie ma jednej metody dla każdego. To co mi pomaga najbardziej to:

• Treningi body-mind: joga, medytacja,
• Terapia zajęciowa: malowanie, rozwiązywanie łamigłówek, słuchanie muzyki klasycznej,
• Aktywnośc fizyczna: spacer, siłownia.

Znaczenie odpowiedniej pielęgnacji skóry

Zaburzenia funkcjonowania bariery skórnej będą nasilać objawy AZS, skóra przypomina sito – przepuszcza to, co powinna blokować (alergeny bakterie, substancje drażniące), i traci to, co powinna zatrzymywać (wodę/nawilżenie). Żeby temu zapobiegać stosujemy dzisiaj różne metody – farmakologiczne i niefarmakologiczne, wśród których najważniejszą jest odpowiednia pielęgnacja skóry atopowej. Pielęgnacja nie jest więc dodatkiem, ale podstawą terapii.

3 filary pielęgnacji skóry atopowej

Emolienty – codzienna tarcza ochronna

• Stosuj je minimum 2 razy dziennie, nawet w okresach remisji. Nakładaj na lekko wilgotną skórę po kąpieli (lub na wodę termalną) – taki zabieg zrobi chwilową okluzję, a to zmiękczy skórę i zmniejszy jej napięcie. Zminimalizujesz świąt natychmiast.
• Wybieraj formuły z ceramidami, mocznikiem lub kwasem linolowym (nienasycony kwas tłuszczowy omega -6) – te składniki odbudowują płaszcz lipidowy, szczególnie lubię kosmetyki z kwasem linolowym, bo hamuje TEWL (przeznaskórkową utratę wody), uelastycznia skórę i zmniejsza jej napięcie.

Bezpieczne oczyszczanie

• Krótkie kąpiele w letniej/chłodnej wodzie, używając delikatnych środków do mycia (wspominałam o nich wyżej)
• Delikatne osuszanie – przykładaj ręcznik, nie trzyj skóry.

Unikanie podrażniaczy

• Tkaniny: bawełna, len lub jedwab zamiast wełny (może uczuclać) i syntetyków.
• Kosmetyki: hipoalergiczne bez kompozycji zapachowych (szczególnie naturalnych), bez alkoholu. Alergeny zapachowe będą spowalniac procesy regeneracyjne i dodatkowo podrażniać skórę.

Do skutecznej pielęgnacji skóry atopowej najlepszy będzie Cream. To bezwodny krem na bazie masła shea, masła kakaowego i oleju z nasion baobabu i kokosowego. To kosmetyk hipoalergiczny i bez konserwantów. Produkowany jest w niskiej temperaturze, aby zachować naturalnie występujące nienasycone kwasy tłuszczowe – w tym kwas linolowy. Ma niezwykłą puszystą konsystencję, która pozwala na łatwą aplikację nawet na bardzo wrażliwej skórze. Na powierzchni skóry wytwarza cieniutki film ochronny, dzieki temu natychmiast koi i łagodzi nieprzyjemny efekt napiętej skóry. To kosmetyk, który tworzy na skórze cienki, satynowy film ochronny, który:

1. Chroni przed mrozem, wiatrem i zanieczyszczeniami,
2. Redukuje napięcie skóry, działa kojąco wygładzając i uelastyczniając skórę,
3. Zapewnia natłuszczenie bez tłustej warstwy, zabezpieczając skórę i pozostawiając ją miłą w dotyku.
4. Stwarza idealne warunki do samoregeneracji skóry

Pamiętaj, nawet najlepszy emolient nie zadziała, jeśli nie będzie stosowany systematycznie. Jak z myciem zębów – obowiązkowe codziennie!

Leczenie farmakologiczne AZS – leczenie miejscowe i ogólne

W przypadku umiarkowanych i ciężkich postaci AZS dermatolog może włączyć leczenie farmakologiczne, dobierając je indywidualnie do stanu skóry i współistniejących chorób. Leczenie miejscowe może uwzględniać m.in. kortykosteroidy miejscowe, inhibitory kalcyneuryny, czy emolienty z mocznikiem. Leczenie ogólne to m.in. leki doustne przeciwhistaminowe (I lub II generacji), cyklosporyna, czy nowoczesne terapie biologiczne. Przy leczeniu farmakologicznym, unikaj samodzielnego przerywania terapii lub modyfikacji dawek bez konsultacji z lekarzem.

Fototerapia jako metoda leczenia AZS

Leczenie światłem, wykorzystuje specjalne promieniowanie, które stymuluje wewnętrzne struktury komórkowe, wspomagając gojenie ran i łagodząc objawy egzemy. Terapia światłem polega na ekspozycji chorego na promieniowanie UV w specjalnych warunkach takich jak kabina czy naświetlanie określonych obszarów ciała. Specjalista dobiera rodzaj i dawkę promieniowania UV do stanu skóry pacjenta, jego wieku oraz innych czynników. Najczęściej stosuje się je w przypadku umiarkowanego i ciężkiego AZS. Promieniowanie UV penetrując skórę, redukuje liczbę komórek zapalnych oraz alergicznych. Dodatkowo skutecznie obniża produkcję cytokin – białek odpowiadających za procesy zapalne w skórze.

W ramach fototerapii stosuje się metody takie jak:

• PUVA – terapia łącząca naświetlanie promieniowaniem UVA z podaniem doustnych psoralenów, substancji uwrażliwiających skórę na światło
• UVB 311 nm – wąskopasmowe naświetlanie promieniowaniem UVB skuteczne w łagodzeniu rozległych i zaawansowanych objawów AZS, często wybierane przy zaostrzeniu choroby
• UVA1 – naświetlanie za pomocą specjalistycznych lamp metalohalogenkowych albo fluorescencyjnych. Te pierwsze są stosowane do łagodzenia najcięższych przypadków objawów klinicznych.

Atopowe zapalenie skóry wymaga terapii szytej na miarę – łączenia metod farmakologicznych, fototerapii i codziennej pielęgnacji. Kluczem jest unikanie indywidualnych czynników zaostrzających (np. alergeny, stres) oraz systematyczność w działaniu. Pamiętaj: nawet najnowocześniejsze leczenie nie zastąpi świadomej profilaktyki – wybieraj hipoalergiczne kosmetyki, noś odzież z naturalnych tkanin o unikaj alergenów.

Aleksandra

Jak wygląda skóra przy atopowym zapaleniu?

Skóra z AZS przypomina wysuszony pergamin: jest wyraźnie zaczerwieniona, łuszczy się i pokryta jest drobnymi grudkami lub pękającymi pęcherzykami. Charakterystyczne objawy to zaczerwienienie skóry, intensywny świąd i suchość. Najczęściej występuje na: twarzy, zwłaszcza powiekach, szyi i dłoniach (u dorosłych), zgięciach łokciowych i kolanowych (u dzieci). W zaawansowanych stadiach mogą pojawiać się krwiste strupy i lichenizacja (pogrubienie skóry).

Od czego można dostać AZS?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) może być wywołane przez czynniki genetyczne, środowiskowe, immunologiczne oraz kontakt z alergenami, takimi jak alergeny zapachowe, roztocza, sierść zwierząt czy pyłki roślin. Dodatkowo, stres, zanieczyszczenia powietrza zaostrzają objawy egzemy.

Czy atopowe zapalenie skóry można wyleczyć?

Niestety nie. Atopowe zapalenie skóry jest chorobą przewlekłą, która nie podlega całkowitemu wyleczeniu, ale można efektywnie kontrolować jej objawy za pomocą odpowiedniego leczenia i pielęgnacji. Kluczowe zasady to: systematyczna pielęgnacja emolientami i odbudowa bariery hydrolipidowej, unikanie czynników zaostrzających (niektóre substancje chemiczne, alergeny, zanieczyszczenia, sztuczne tkaniny), leczenie farmakologiczne po konsultacji z lekarzem.